Từ lâu, chợ phiên đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa không thể thiếu trong đời sống của người dân vùng cao Hà Giang. Ngoài mục đích mua bán, trao đổi hàng hóa, chợ phiên còn là nơi giao lưu văn hóa của đồng bào các dân tộc nơi đây. Ai đã một lần ghé thăm chợ phiên ở các huyện Mèo Vạc, Đồng Văn, Quản Bạ, Hoàng Su Phì, Xín Mần… của Hà Giang hẳn không thể nào quên những nét đặc sắc của các phiên chợ nơi đây.
Chợ phiên ở vùng cao của Hà Giang mỗi tuần họp một lần, có những phiên chợ được họp vào ngày con Giáp hay còn gọi là chợ lùi, chẳng hạn chợ tuần trước họp vào chủ nhật thì sang tuần kế tiếp sẽ họp vào thứ hai như chợ Lũng Phìn được họp vào ngày Dần và ngày Thân, chợ Xà Phìn họp vào ngày Tỵ và Hợi… Ngày nay chợ thường họp vào thứ 7 hoặc chủ nhật và bắt đầu từ rất sớm lúc mặt trời còn chưa mọc. Những người nhà ở lưng chừng núi, lưng chừng đồi xa xôi tới “ba con dao quăng” xuống chợ từ lúc những dải sương, mây vẫn còn mềm mại gối đầu nằm êm đềm bên những sườn núi. “Đến hẹn lại lên”, những dòng người từ trên núi xuống, từ dưới thung lũng lên đổ về chợ, làm náo nhiệt cả một vùng vốn ngày thường chỉ vắng lặng, chỉ thỉnh thoảng mới có tiếng gà gáy ban trưa hay tiếng khèn của ai đó đi nương vui gọi bạn văng vẳng nơi xa… Các phiên chợ vùng cao đã ăn sâu vào trong tiềm thức nếp nghĩ, nếp sống của người dân bản xứ, cũng như của bất cứ du khách nào có dịp ghé thăm để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của chợ vùng cao.
Mỗi dân tộc có một nét đặc sắc riêng và mang nét đẹp đó đến chợ. Đến với chợ vùng cao, mọi người sẽ được đắm chìm trong sắc màu thổ cẩm, những thiếu nữ dân tộc Nùng, Dao, Mông, Lô Lô, La Chí,..xúng xính trong trang phục truyền thống của dân tộc, tạo nên sự huyền ảo của sắc màu trang phục dân tộc và không khí vui tươi cho ngày chợ. Dạo chơi để hòa chung với phiên chợ vùng cao ta mới cảm nhận được thật sự cái đẹp ẩn chứa trong đó, không phô trương cầu kỳ mà thay vào đó sự mộc mạc đượm nét nhân văn. Sản phẩm của địa phương được bày bán trao đổi ở chợ là sự kết tinh trong lao động, sự cần cù của người dân vùng cao – nơi còn nhiều khó khăn, thiếu nước và thiếu đất sản xuất mà người dân vẫn vươn lên để thoát khỏi đói nghèo, vẫn làm ra những sản phẩm để đem đến chợ bán. Hơn nữa, những sản phẩm đó còn phản ánh “hơi thở cuộc sống”, nét văn hóa của mỗi dân tộc như hàng vải lanh, khăn thổ cẩm, hàng ẩm thực, nhạc cụ truyền thống (khèn Mông)…
Giờ đây cuộc sống của người dân ngày càng phát triển, chợ cũng có nhiều đổi thay, nhưng những nét đẹp truyền thống, những bản sắc văn hóa của các dân tộc mãi trường tồn, vẫn là các nét rất riêng của những phiên chợ vùng cao Hà Giang. Du lịch Hà Giang, du khách đừng bỏ lỡ dịp tham gia chợ phiên vùng cao và khám phá nét văn hóa đặc sắc nơi đây.
